In zijn boek “Zonder vrije wil” verwijt Jan Verplaetse neurowetenschappers als Victor Lamme onder meer dat zij de maatschappelijke gevolgen van hun werk bagatelliseren. Daar waar Lamme zich niet zo druk lijkt te maken en zijn lezers probeert gerust te stellen, ziet Verplaetse wel degelijk problemen opdoemen. Vooral bij het concept verantwoordelijkheid, want hoe kun je mensen verantwoordelijk voor iets houden als ze geen vrije wil hebben? Het is Jans laatste verwijt, want zonder vrije wil is het niet mogelijk mensen iets te verwijten. Een rijpe appel die op je hoofd valt, kun je immers ook niets verwijten.
Nu wil ik geen verwijt maken, ik maak ze al jaren niet meer, maar zo makkelijk als de neurowetenschapper voorbij gaat aan de gevolgen van zijn werk, zo makkelijk maakt Jan zich af van het probleem van zingeving dat ontstaat als er geen vrije wil is. Zonder nadere toelichting stelt hij tussen neus en lippen door dat het leven niet zinloos wordt als de vrije wil niet bestaat. Er zou nog genoeg overblijven dat de moeite waard is om voor te leven.
In dat eerste heeft Jan gelijk: het leven wordt niet zinloos als de vrije wil niet bestaat, want het leven is nooit zinvol geweest. Ik kan me alleen goed voorstellen dat het toch een stuk zinlozer aanvoelt als de vrije wil niet bestaat. Daarom een liedje met enkele voorbeelden.
Zonder vrije wil
wordt het hier wel kil:
“lieve schat, ik hou van jou,”
is echt niet meer hetzelfde nou
wanneer je wordt gedomineerd
door oorzaak en gevolg.
Zonder vrije wil
wordt succes een gril:
“lieve schat, wat knap van jou,”
is echt niet meer hetzelfde nou
wanneer je wordt gedomineerd
door hormonen en neuronen.
Zonder vrije wil
wordt moraal een roze bril:
“lieve schat, het spijt me zo,”
is echt niet meer hetzelfde nou
wanneer je wordt gedomineerd
door genen en milieu.
Maar we moeten doorleven.
Onze genen doorgeven.
Maar doe maar rustig:
alles is allang bepaald.
maar ook
Zonder vrije wil
gaat het niet vanzelf:
wat je doet beslis je zelf
al is het nog maar een illusie.
Zonder vrije wil
is een dubbel bittere pil,
want alle pijn en ongeluk
blijft echt nog wel hetzelfde.
Maar we moeten doorleven.
Onze genen doorgeven.
Maar we moeten doorleven.
Onze genen doorgeven.
Maar we moeten doorleven.
Onze genen doorgeven.